Đèn huỳnh quang là gì? Đèn huỳnh quang có tên tiếng anh là fluorescent lamp; còn gọi là đèn ống huỳnh quang hay bóng tuýp thủy tinh, gồm điện cực (vonfram) và vỏ đèn phủ một lớp bột huỳnh quang (hợp chất chủ yếu là phốt pho). Ngoài ra, người ta còn bơm vào đèn một ít hơi thủy ngân và khí trơ (neon, argon...) để làm tăng độ bền của điện cực và tạo ánh sáng màu.
Đèn huỳnh quang có những đặc điểm riêng biệt giúp bạn phân biệt chúng với các loại đèn chiếu sáng khác. Cụ thể,
2.1. Có hiện tượng nhấp nháy
Khi dòng điện có tần số dưới 50HZ thì những chiếc đèn huỳnh quang sẽ có hiện tượng nháy nháy, đây là đặc điểm của đèn huỳnh quang dễ thấy nhất. Bởi vì, khi nguồn điện không đảm bảo được công suất hoạt động của bóng đèn chúng sẽ bị rơi vào tình trạng đó.
2.2. Cần đến mồi phóng điện
Đèn huỳnh quang là dạng đèn phóng điện trong môi trường khí. Sự phóng điện trong môi trường khí không giống như trong dây dẫn, vì để có được sự phóng điện trong ống đòi hỏi phải có một hiệu điện thế hay điện áp ban đầu đủ lớn giữa hai điện cực để tạo ra hồ quang điện kích thích sự phát sáng. Do vậy, bóng đèn cần phải mồi phóng điện nhờ hai bộ phận là chấn lưu hay còn gọi là tăng phô và tắc te (starter).
2.3. Tuổi thọ cao
So với các loại bóng đèn chiếu sáng khác, đèn huỳnh quang tỏ rõ ưu thế vượt trội với tuổi thọ lên đến hơn 8.000 giờ hoạt động. Sử dụng thiết bị chiếu sáng này bạn có thể tiết kiệm tối đa chi phí cho những khoản sửa chữa hỏng hóc hay thay thế mới.
2.4. Hiệu suất phát quang cao
Đèn huỳnh quang có hiệu suất phát quang cao, cùng mức năng lượng tương đương với những loại đèn chiếu sáng khác nhưng khả năng chuyển đổi từ năng lượng sang ánh sáng của đèn huỳnh quang lớn hơn. Vì vậy tiêu thụ ít điện năng hơn, giúp tiết kiệm điện tối tốt nhất. Bên cạnh đó, với hiệu suất phát quang lớn, chất lượng ánh sáng phát ra từ loại đèn này cũng tốt hơn và phù hợp với thị giác người nhìn.
Đèn huỳnh quang có cấu tạo gồm 3 bộ phận như sau:
- Điện cực: được dùng để phát điện tử. Loại điện cực hiện nay dùng điện cực từ dây Vonfram quấn xoắn chúng phát xạ điện tử khi được nung nóng đến khoảng 900oC. 2 đầu điện cực này được nối với mạch điện xoay chiều.
- Khí: Một lượng nhỏ thủy ngân được cho vào ống bóng đèn huỳnh quang, sau đó được hút chân không ở áp suất thấp. Dòng điện qua hơi thủy ngân này khiến chúng bức xạ và tạo ra ánh sáng tím có bước sóng 253.7nm. Áp suất hơi thủy ngân được duy trì ổn định bên trong bởi bóng thủy tinh; và được giữ ổn định trong suốt quá trình phát sáng. Ngoài ra người ta cũng bơm thêm vào đèn 1 số khí trơ khác; thường dùng khí argon và argon-neon làm tăng độ bền của điện cực.
- Lớp bột huỳnh quang : bột huỳnh quang hay phosphor là một hợp chất hóa học được quét bên trong thành ống. Bức xạ tím do điện cực và hơi thủy ngân phát ra tác động vào lớp bột huỳnh quang; tạo nên ánh sáng với bước sóng nằm trong vùng nhìn thấy được. Tùy thuộc vào hỗn hợp phosphor, các nhà sản xuất có thể thay đổi màu ánh sáng hoặc phổ của đèn.
Nguyên lý làm việc của bóng đèn huỳnh quang diễn ra như sau: Khi đóng công tắc thì toàn bộ điện áp đặt vào hai tiếp điểm của tắc te làm xảy ra phóng hồ quang trong tắc te. Lúc đó thanh lưỡng kim biến dạng vì nhiệt dẫn đến tiếp điểm động tiếp xúc với tiếp điểm tĩnh mạch kín, làm cho dòng điện chạy trong mạch đốt nóng các điện cực.
Khi hồ quang mất, thanh lưỡng kim nguội thì lúc đó dẫn đến mở mạch và sẽ tạo quá điện cảm ứng làm xuất hiện tượng phóng điện trong chất khí trong đèn. Hiện tượng này nó sẽ phát ra rất nhiều tia tử ngoại, các tia này sẽ kích thích bột huỳnh quang làm phát ra các bức xạ ánh sáng. Lúc đó, thủy ngân sẽ bốc hơi và thủy ngân này sẽ duy trì hiện tượng phóng điện. Đèn sáng thì chấn lưu sẽ hạn chế dòng điện và ổn định phóng điện.
Đèn huỳnh quang có tốn điện không? Đây là thắc mắc của rất nhiều người khi có ý định lựa chọn thiết bị chiếu sáng này. Trên thực tế phân tích ở trên đèn huỳnh quang không tốn điện như các thiết bị chiếu sáng khác bởi vì đèn huỳnh quang cho hiệu suất phát sáng từ 60-80 Lm/W. Khi hiệu suất phát sáng cao thì đồng nghĩa với chúng sẽ là khả năng tiêu hao điện năng thấp, giảm tối đa chi phí sử dụng điện hàng tháng cho các gia chủ.
Trong quá trình phát sáng, các loại bóng đèn huỳnh quang có sản sinh ra tia UV nhưng các tia này rất vừa đủ với tác dụng kích thích bột huỳnh quang làm phát ra các bức xạ ánh sáng và sau đó chúng sẽ trở về mức an toàn. Vì thế, chúng không gây ra tác hại ảnh hưởng đến sức khỏe của người sử dụng.
Watt được biết đến là công suất của một bóng đèn. Watt còn được gọi là Oát, ký hiệu là W. Đây là chỉ số điện năng tiêu thụ trong 1 giờ làm việc điều đó có nghĩa khi bóng đèn chỉ số W càng lớn thì mức tiêu thụ điện năng càng nhiều độ sáng của đèn càng lớn vì vậy việc giảm số W của thiết bị mà vẫn giữ được hiệu suất làm việc của thiết bị là điều chúng ta nên hướng tới để tiết kiệm tiền điện hàng tháng.
Để trả lời chính xác nên sử dụng đèn huỳnh quang bao nhiêu watt thì không có một con số chính xác và cụ thể áp đặt cho thiết bị chiếu sáng này mà người dùng phải căn cứ vào không gian cũng như nhu cầu sử dụng. Ví dụ, khi dùng làm đèn học thì bóng đèn huỳnh quang từ khoảng 3-5W là phù hợp, khi ngủ thì sử dụng đèn dưới 15W, đối với văn phòng làm việc là khoảng 13 W.
Với sự ra đời của thiết bị chiếu sáng là bóng đèn led hiện nay, đã xảy ra rất nhiều so sánh giữa đèn led và đèn huỳnh quang và hứa hẹn vẫn chưa có hồi kết. Vì thế, trước khi mua sắm thiết bị chiếu sáng ưng ý nhất bạn cũng có thể tham khảo những phân tích của chúng tôi về sự giống và khác nhau giữa đèn huỳnh quang và đèn led.
8.1. Về điểm giống nhau
- Đèn led và đèn huỳnh quang đều là các thiết bị chiếu sáng đang được phân phối trên thị trường hiện nay.
- Đèn huỳnh quang và đèn led có thể chiếu sáng cho dân dụng, văn phòng, chiếu sáng ngoài trời, chiếu sáng công nghiệp...
- Hai loại đèn đều có thể lắp đặt và sử dụng đơn giản, dễ dàng.
- Đèn led và đèn huỳnh quang có ánh sáng không làm ảnh hưởng đến sức khỏe của con người.
8.2. Điểm khác nhau
- Nhiệt độ màu
Đèn led có một giải màu sắc khá rộng từ 2700K – 6500K. (Từ màu vàng đến màu xanh nhạt)
Đèn huỳnh quang có sẵn trong một loạt các giá trị CCT có thể điều chỉnh bằng cách thay đổi lượng phosphor bên trong bóng đèn. Các giá trị tiêu biểu nằm giữa màu trắng ấm ở 2700K so với ánh sáng ban ngày ở 6500K tùy thuộc vào yêu cầu về ánh sáng.
- Độ hoàn màu
Độ hoàn màu của đèn led phụ thuộc rất nhiều loại ánh sáng cụ thể mà bạn muốn sử dụng. Đèn led có một phổ các giá trị từ 70 – 95 để bạn có thể tùy chọn.
Độ hoàn màu cho đèn huỳnh quang là từ 62 đến 80. Đây là độ hoàn màu khá tốt nhưng vẫn chưa được tốt lắm khi so sánh với led.
- Khả năng bật tắt
Đèn led là một loại đèn lý tưởng cho mục đích bật và tắt bởi vì chúng có khả năng phát sáng tức thời (không cần thời gian khởi động). Chúng cũng tạo ra nguồn ánh sáng ổn định mà không nhấp nháy.
Đèn huỳnh quang có độ trễ ngắn khi bật. Các mô hình huỳnh quang lớn hơn thực sự yêu cầu một giai đoạn khởi động đáng kể trước khi đèn sáng nhưng điều này đã được cải thiện đáng kể với đèn huỳnh quang mới hơn và nhanh hơn. Sự chậm trễ trong quá trình khởi động thường do lỗi của máy biến áp, hoặc chấn lưu. Bóng đèn huỳnh quang cũng có thể nhấp nháy, hiển thị ánh sáng xoáy hoặc hồng, ánh sáng ở các đầu của ống khi được một thời gian sử dụng. Bật tắt cũng làm giảm tuổi thọ của đèn đi một cách nhanh chóng.
- Độ sáng
Đèn led có thể tùy chỉnh độ sáng của ánh sáng ở bất cứ khoảng nào từ 0,5% – 100%.
Các bóng đèn huỳnh quang mới hơn có thể được chỉnh được độ sáng rất hiệu quả (xuống khoảng 15% ánh sáng bình thường) trong khi các bóng đèn huỳnh quang cũ thường không thể chỉnh độ sáng. Nếu muốn giảm độ sáng của một đèn huỳnh quang bạn buộc phải chọn một chấn lưu có thể chức năng đó.
- Hướng chiếu sáng
Hướng chiếu sáng của đèn led phát ra trong khoảng 180 độ. Đây là một lợi thế bởi vì chúng ta thường muốn chiếu sáng trên một khu vực mục tiêu (chứ không phải là tất cả 360 độ quanh bóng đèn).
Đèn huỳnh quang là phát ra ánh sáng cho 360 độ, đòi hỏi nơi đặt vật cố hoặc phản xạ để hướng ánh sáng phát ra.
- Phát thải
Đèn led tạo ra một quang phổ rất hẹp của ánh sáng khả kiến mà không có tổn thất ra các loại bức xạ không liên quan (IR hay UV) liên quan đến ánh sáng thông thường, nghĩa là hầu hết năng lượng tiêu thụ bởi nguồn sáng được chuyển đổi trực tiếp sang ánh sáng nhìn thấy được.
Đèn huỳnh quang tạo ra bức xạ tia cực tím. Chúng tạo ra ánh sáng nhìn thấy vì bóng đèn được phủ một lớp phosphor phát sáng khi tiếp xúc với tia UV. Khoảng 15% lượng khí thải bị mất do sự tiêu hao năng lượng và nhiệt. Mặc dù hầu hết bức xạ tia cực tím nằm trong bóng đèn, nhưng một số khác lại thoát ra ngoài môi trường có khả năng gây nguy hiểm.
- Đặc tính hỏng hóc
Đèn led mờ dần theo thời gian. Chúng được cấu thành từ rất nhiều con led li ti trong đèn, và chúng thường không hỏng hết một lượt.
Đèn huỳnh quang có thể bị hỏng theo một số cách khác nhau. Nói chung, chúng có một hiện tượng chung là nhấp nháy hoặc hoàn toàn không phát ra ánh sáng.
- Tuổi thọ
Trên thị trường hiện nay, đèn led có tuổi thọ lâu dài nhất mà không một loại đèn nào có thể so sánh được. Tuổi thọ đèn led dao động từ 25.000 giờ đến 200.000 giờ hoặc có thể nhiều hơn thế trước khi cần phải thay.
Tuổi thọ của đèn huỳnh quang có thể tốt hơn so với một số bóng đèn nhưng không thể so sánh với đèn led. Theo đó, tuổi thọ dao động của đèn huỳnh quang là từ 7.000 giờ đến 15.000 giờ trước khi bóng đèn cần thay thế.
Có nên thay thế đèn huỳnh quang và đèn led hay không là câu hỏi băn khoăn của nhiều người khi đứng trước sự lựa chọn giữa 2 thiết bị chiếu sáng kể trên. Thực tế, với sự ra đời của đèn led cùng nhiều ưu điểm vượt trội hơn so với đèn huỳnh quang. Chính vì thế, trong tương lai gần đèn led sẽ dần thay thế các loại đèn huỳnh quang, mang đến ánh sáng chất lượng nhất cho người sử dụng.
Trên đây là những thông tin cung cấp của chúng tôi về đèn huỳnh quang, hy vọng đã giúp bạn bổ sung những thông tin cần thiết nhất trong việc sử dụng các thiết bị chiếu sáng phù hợp với nhu cầu của mình.
Dương Lan